[ Pobierz całość w formacie PDF ]
4. syntetyczne sądy, które w orzeczeniu rozszerzają wiedzę, wykraczając poza treści zawarte w podmiocie.
" Sądy analityczne a priori
" Sądy analityczne a posteriori (wg Kanta są niemożliwe)
" Sądy syntetyczne a priori
" Sądy syntetyczne a posteriori (empiryczne)
Według Hume a:
możliwe byłyby: sądy analityczne a priori i sądy syntetyczne a posteriori;
niemożliwe byłyby: sądy syntetyczne a priori, gdyż nie możemy przed doświadczeniem widzieć czegoś, co
doświadczenie koniecznie pózniej potwierdzi.
Według Kanta:
sądy syntetyczne a priori są nie tylko obecne w naukach matematycznych i czysto przyrodniczych, ale te
nauki się na nich opierają.
W rezultacie:
W rezultacie pytanie: Jak możliwa jest nauka jako nauka? tzn. pytanie: Jak możliwe są w niej jednocześnie
twierdzenia konieczne, powszechne i przedmiotowo ważne? przekształciło się w pytanie: Jak w nauce
możliwe są sądy syntetyczne a priori?
Kant zaczął od analizy zmysłowości, aby wytłumaczyć naukowość matematyki:
" zmysły otrzymują wrażenia (treści, informacje pochodzące z zewnątrz), które są ujmowane przez nie w
formy czasu i przestrzeni.
" według Kanta czas i przestrzeń nie mają charakteru empirycznego, lecz są apriorycznymi formami
zmysłowości, tzn. z góry przed doświadczeniem ustalonym porządkiem, w którym zmysły umieszczają
wszystkie wrażenia, w wyniku czego powstają wyobrażenia.
Czas:
" czas jest wyobrażeniem koniecznym, nie możemy go usunąć. Możemy sobie wyobrazić że w czasie nic się
nie dzieje, ale nie możemy usunąć wyobrażenia czasu.
" Czasu nie możemy zaczerpnąć z doświadczenia przeszłego, gdyż dopiero założenie istnienia czasu pozwala
mówić o przeszłości i przyszłym doświadczeniu.
Jak są możliwe sądy syntetyczne a priori, czyli stwierdzenia jednocześnie konieczne, powszechne i
przedmiotowo ważne w matematyce?
Kant dzieli matematykę na arytmetykę i geometrię, chce pokazać że przedmiotem geometrii jest przestrzeń.
Pytanie: Jaka przestrzeń jest przedmiotem geometrii?
30
- czy przestrzeń realna znana z doświadczenia empiryczna?
- Czy przestrzeń idealna aprioryczna forma rzeczywistości?
" Gdyby przedmiotem geometrii była przestrzeń empiryczna, wówczas twierdzenia geometrii musiałyby
wychodzić od jednostkowych przypadków i zdawać się na zawodną indukcję. Zatem mogłaby co najwyżej
spełniać wymóg przedmiotowej ważności, ale nie powszechności i konieczności.
" Ponieważ przedmiotem geometrii jest przestrzeń idealna, jako forma aprioryczna zmysłowości, badając ją
albo jej fragmenty, rozpoznajemy porządek któremu musi podlegać wszystko to, co empiryczne
umieszczone w przestrzeni.
" Poznanie już na poziomie zmysłowości traci bierny charakter, gdyż odbierany materiał empiryczny ujmuje
w formy czasu i przestrzeni. Konsekwencją tego jest jednak niepoznawalność bytu samego w sobie.
" Bez względu na to (czego zresztą nie możemy poznać, gdyż poznając byt współkształtujemy go i
modyfikujemy), czy byt sam w sobie jest czasoprzestrzenny, my jako taki go doświadczamy, bo taką mamy
zmysłowość.
Jak możliwe jest czyste przyrodoznawstwo jako nauka? tzn. wiedza konieczna, powszechnie i przedmiotowo
ważna, czyli zawierająca sądy syntetyczne a priori?
Kant wyróżnił sądy:
1. postrzegawcze są oparte wyłącznie na danych zmysłów; dotyczą wyłącznie stanów podmiotowych
2. doświadczalne obok zmysłów wymagają również udziału intelektu, przy pomocy którego wykraczają
poza stany podmiotowe ku przedmiotowym i o nich mówią.
Zmysły dostarczyły intelektowi wielość wrażeń umiejscowionych w czasie i przestrzeni, czyli wyobrażeń.
Intelekt porządkuje je teraz według pewnych, stałych zasad nazywanych formami apriorycznymi intelektu albo
kategoriami. Jest ich 12, m.in. zasada przyczynowości, oraz zasada substancji i jej własności. W rezultacie stale
występujące wyobrażenia odnosimy do jednej substancji, a stale występujące po sobie odczuwamy jako
związek przyczynowy konieczny.
Czyste przyrodoznawstwo ujmuje w prawa prawidłowości rozpoznawane w sferze doświadczenia. Jest
problemem, czy są to prawidłowości bytu samego w sobie, czy też prawidłowości porządku wniesionego w
doświadczenie przez intelekt. Gdyby były to prawidłowości bytu samego w sobie, musielibyśmy rozpoznawać
je empirycznie, a wówczas prawa przyrodoznawstwa je stwierdzające spełniłyby tylko wymóg przedmiotowej
ważności; ale nie konieczności i powszechności.
Wszystkie te trzy wymogi mogą być jednak jednocześnie spełnione, gdyż prawa przyrodoznawstwa ujmują
aprioryczny porządek dyktowany przyrodzie przez intelekt, któremu wszystkie zjawiska muszą koniecznie
podlegać.
" Przedmiot jest zatem zespoleniem wrażeń dokonanych przez intelekt, a dostarczonych przez zmysły.
" Przedmiot nie jest rzeczą samą w sobie; ta jest niepoznawalna, lecz czymś współtworzonym przez podmiot,
który staje się warunkiem przedmiotu.
" Poznanie dokonane przez intelekt i zmysłowość nie wykracza poza sferę możliwego doświadczenia i
dlatego pozostaje wiedzą rzetelną. Jest to jednak wiedza fragmentaryczna, względna i fenomenalna, czyli
dotycząca świata zjawisk nie zaspakaja potrzeb poznawczych człowieka i dlatego poza istniejące
ograniczenia usiłuje wykroczyć rozum w węższym znaczeniu, który chce sięgnąć bytu absolutnego i
osiągnąć wiedzę pełną i bezwarunkową. Posługuje się on trzema ideami:
Trzy idee rozumu w węższym znaczeniu:
1. Duszy
2. Wszechświata
3. Boga
" Dusza: scala wszystkie przejawy doświadczeń wewnętrznych, odnosząc je do jednej duszy.
" Wszechświat: scala wszystkie przejawy doświadczeń zewnętrznych, odnosząc je do jednego świata.
" Bóg: scala doświadczenie zewnętrzne i wewnętrzne w jedną całość.
31
Idee te nie mają podstaw doświadczenia, ich sens jest wyłącznie regulatywny i służy za nieprawomocną
podstawę konstrukcji metafizycznych. Podejmując problem, czy możliwa jest metafizyka (tradycyjna) jako
nauka, Kant dokonuje krytycznej analizy tych trzech idei. Ponieważ nauki, których rzetelność jest dla Kanta
niewątpliwa ukazują i objaśniają świat jako porządek deterministyczny, pod znakiem zapytania staje możliwość
wystąpienia człowieka jako podmiot moralny. Determinizm stwierdzany przez nauki dotyczy wyłącznie świata
zjawiskowego, natomiast niepoznawalny jest byt sam w sobie. Zatem nie wiemy, czy umożliwia czy nie, bycie
człowieka jako podmiotu moralnego.
Krytyka praktycznego rozumu
k o n c e p c j e e t y c z n e K a n t a
%7łeby Bóg mógł pojawić się jako podmiot moralny, konieczne jest przyjęcie że:
1. Możliwa jest wolność;
Postulaty praktycznego rozumu
2. Dusza ludzka jest nieśmiertelna;
3. Istnieje Bóg;
nie wiemy czy jest to prawda, ale naszym obowiązkiem jest założyć, że tak jest są to postulaty praktycznego
rozumu.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]